Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, temmuz ayında NATO Liderler Zirvesi’ne katılmış ve dönüşte gazetecilere çok kıymetli açıklamalar yapmıştı.
Her ne kadar o günlerde Gazze’deki İsrail soykırımı, Rusya-Ukrayna savaşı ve ABD ile yürütülen F-16 görüşmeleri ana gündem olsa da satır ortasında son derece enteresan bir gelişme de vardı.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, Akkuyu Nükleer Santrali için Siemens tarafından üretilen türbinlerin Alman gümrüğünde bekletildiğini belirterek, ”Bu, bizi önemli manada rahatsız etmiştir. Bunu Almanya Başbakanı Olaf Scholz’a ikili görüşmemde tekrar hatırlattım. Gelişmeleri takip edeceğiz” demişti.
ALMANYA MEMLEKETLER ARASI HUKUKA UYMUYOR
Bu kıymetli açıklamaların üzerinden yaklaşık iki ay geçti. Bahsin nereye evrileceği sorusu merakla beklenirken bu kere Güç ve Alışılmış Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar dikkat alımlı bir açıklama yaptı.
Alman markası Siemens’in Akkuyu Nükleer Santrali için ürettiği kesimleri göndermediğini, bu nedenle projenin aksadığını ve bunun bir karşılığının kesinlikle olması gerektiğini söyledi.
Peki, bir ülkenin ya da şirketin bu türlü bir durumda kendi başına göre ”Vazgeçtim, göndermiyorum” deme hakkı var mı? Süreç nasıl işliyor? Bu soruların yanıtını Uluslararası Hukuk Uzmanı Prof. Dr. Selami Kuran yanıtladı.
İlk olarak Alman devletinin ve özel bir şirket olan Siemens’in tavrını ‘hukuk’ penceresinden nasıl gördürdüğünü Prof. Dr. Kuran’ anlattı.
İki taraf ortasında çok güçlü bir ticaret sözleşmesi olduğundan bahsediyor. “Ortada bir eser ve mukavele var. Eserin fiyatı muhakkak. Teslim tarihi not düşülmüş. Ve Türkiye kendine düşeni yapıp parayı ödemiş. Lakin karşı taraf ‘Hayır vermiyorum’ diyor. Bu en kolay haliyle hukuk tanımazlıktır” diyor.
AKKUYU’NUN RUSYA’YA YAPTIRIMLARLA İLGİSİ YOK
Bu noktada Almanya’nın ‘Ukrayna savaşı nedeniyle Rusya’ya yaptırım’ kartını oynamasının da bir mana söz etmeyeceği görüşünde Selami Kuran. “Akkuyu Santrali, Türkiye’de yapılıyor. Türk Devleti’nin bir tesisi. Bu proje başladığında ortada henüz savaş da yoktu. Ruslar mazeret edilerek Türkiye’nin ziyana uğratılması gayri hukuksal bir durum” diyerek süreci özetliyor.
Almanya’nın tavrı hukuka uygun değil. Pekala, Türkiye buna rağmen neler yapabilir? Selami Kuran’a nazaran Ankara’nın elinde farklı seçenekler mevcut:
“Ortada bir mukavele var. Ve emin olun o mukavelede rastgele bir uyuşmazlık durumunda neler yapılacağı da harfiyen yazılıdır. Tahminimce uluslararası bir tahkim kurulu adres olarak belirlenmiştir. Fakat bu çeşit durumlarda bir yasal müddet var. O yasal mühlet aşılırken Türkiye belli periyotlarda hem Almanya’ya hem Siemens’e ihtar çeker. Durum resmen karşı tarafa bildirilir.
Eğer hala adım atılmazsa da tüm haklar kullanılır. Türkiye yalnızca Siemens’e ödediği paraları geri almakla kalmaz. Sonuçta burası bir sivil güç santrali. Şayet projede aksama olursa daha ucuza güç kullanma imkanı da ötelenir. Ve bu da bir ziyan doğurur. Bu ve benzeri tüm ayrıntılar toplanır ve Ankara uluslararası hukuk nezdinde tüm ziyanlarının karşılanmasını ister.”
AKKUYU’DA YAŞANANLAR ALMANYA İÇİN BİRİNCİ DEĞİL
Aslında sorun her ne kadar Akkuyu üzerinden gündeme taşınmış olsa da Ankara-Berlin sınırında son periyotlarda farklı alanlarda da benzeri haberler daha sık duyuluyor.
Örneğin, Altay tankının güç ünitesi için Almanya’nın Türkiye’ye örtülü bir ambargo uyguladığı sır değil. Benzeri formda Türkiye’nin denizaltı projeleri de Alman firmaların çelmesiyle birçok defa boğuşmak zorunda kaldı. Bu nedenlerle kimi denizaltılarda inşa mühleti uzarken bazılarında de yerli/milli imkanlarla geliştirilen sistemler beklenmek zorunda kaldı.
Türkiye’nin ürettiği ulusal firkateynler için gerekli olan kimi kritik sistemler de Almanya tarafından yollanmadı ve projeler kasıtlı olarak geciktirilmek istendi.
Son devirlerde Eurofighter savaş uçakları konusunda da Almanya’nın tavrı sıkça tartışıldı. Bilindiği üzere bu savaş uçağı İngiltere, Almanya, İspanya ve İtalya’nın yer aldığı çok uluslu konsorsiyum tarafından üretiliyor.
Şirketin CEO’su geçtiğimiz aylarda yaptığı açıklamada, “Türkiye’ye yapacağımız satış Almanya tarafından engellendi” açıklamasında bulunmuştu.
AKSAMA YAŞANMAMASI İÇİN ÇİN İLE DEVAM EDİLEBİLİR
Son olarak Almanya ve Siemens nedeniyle yaşanan gecikmelere karşı nasıl bir yol izlendiğini de aktaralım. Güç ve Olağan Kaynaklar Bakanlığı, Rusya Devlet Nükleer Güç Kuruluşu Rosatom’un Akkuyu’daki kritik ekipmanları Çin’e sipariş ettiğini duyurdu.
Aslında mevzuyu yakından takip edenler için bu gelişme sürpriz sayılmaz. Zira Rus şirketin yetkilileri daha evvel de emsal açıklamalarda bulunmuştu.
Projenin İnşaat ve Üretim Tertibi Yöneticisi Denis Sezemin, temmuz ayındaki röportajında “Şartlar ne olursa olsun proje takvimine uymamız gerektiği niyetiyle Siemens tarafından gönderilmeyen modüllerin siparişini Ocak 2024’te Çin’e verdik” bilgisini paylaşmıştı.
AKKUYU NÜKLEER SANTRALİ
Her biri 1200 megavat olmak üzere toplam 4 reaktörden oluşacak Akkuyu NGS’nin birinci ünitesinde birinci test elektriğinin bu yıl üretilmesi hedefleniyor. Birinci ünitenin akabinde başka reaktörlerin de birer yıl ortayla devreye alınması bekleniyor.
Akkuyu’daki santral tam kapasiteyle devreye girdiğinde Türkiye’nin elektrik talebinin yüzde 10’unu tek başına karşılayacak. İşletme ömrü birinci etapta 60 yıl olarak planlansa da bu müddetin 20 yıl daha uzatılma imkanı bulunuyor.
Projenin Türkiye için sağlayacağı katkı yaklaşık 50 milyar dolar olarak hesaplanıyor. Şantiye alanında 25 binden fazla kişi çalışıyor. Çalışanların yüzde 80’i Türk. Tesiste 600’ü aşkın Türk mühendis de ter döküyor.
Sıfır emisyonla, etrafa zararlı sera gazı salımı yapılmadan kesintisiz bir formda elektrik üretilebilecek. Tesis tam kapasite çalıştığında yıllık 35 milyar kWh elektrik üretimi gerçekleşecek ki bu sayı Akkuyu Nükleer Santrali’nin Ankara ve İzmir’in toplam elektrik gereksinimini tek başına karşılayabileceğine işaret ediyor.
Bilindiği üzere Türkiye, Sinop ve Trakya’da da büyük ölçekli nükleer güç santralleri inşa etmeyi planlıyor.
