T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı, geçtiğimiz günlerde iki başka liste açıkladı. “Sağlığı tehlikeye düşürecek gıdalar” ve “taklit ve tağşiş yapılan gıdalar” başlıkları altında firmaların, markaların, eserlerin isimleri yayınlandı. Lakin ifşa edilen eserlerin satış grafiklerinde kıymetli bir düşüş olmadığı görülüyor. Uzmanlar, tüketicinin alışveriş yapmadan evvel kesinlikle bu listeleri incelemesi gerektiğini söylüyor. Pekala listeleri okurken nelere dikkat etmek gerekiyor?
Altınbaş Üniversitesi Gastronomi ve Mutfak Sanatları Kısmı Öğretim Üyesi, Besin Mühendisi Dr. Merve Yavuz Düzgün, “2022 yılından beri besindeki uygunsuzluklar kamuoyu ile paylaşılmamıştı. Listelerin tekrar paylaşılmaya başlanması ve anlık olarak paylaşılacağının bildirilmesi kamu sıhhati için olumlu. Lakin vatandaşların da risklerin farkında olarak, bunları yakından takip etmesi ve bu eserleri almaması gerekir.” dedi.
Devlet denetliyor, ifşa ediyor. Lakin bu eserler hâlâ satılıyor. Pekala tüketici ne yapmalı?
Sağlığa ziyanlı eserlerin listesi (https://guvenilirgida.tarimorman.gov.tr/gkd) aracılığı ile ifşa edildi. Dr. Öğretim Üyesi Merve Yavuz Düzgün, tüketicinin bilinçlenmesi, besin okuryazarlığının artması için yapılması gerekenleri anlattı. Besinlerle ilgili uzun yıllardır medyada büyük bir bilgi kirliliği oluştuğuna dikkat çeken Dr. Merve Yavuz Düzgün, “Örneğin E kodlu besin katkı unsurlarının; Birleşmiş Milletler bünyesinde Besin Katkı Unsurları Üzerine Çalışan Ortak Uzmanlar Komitesi (JECFA) tarafından kullanım limitleri belirlenmiş ve bu limitler dahilinde kullanıldığında rastgele bir sıhhat sorunu oluşturmayan, besinlerde kaliteyi ve güvenliği sağlayan bileşikler iken tüketicinin dikkati E kodlu besin katkı hususları üzerine çekildi. Halbuki gıdalarımızdaki asıl sorunlar ifşa listelerindeki üzere uygunsuzluklar, yüksek zirai ilaç (pestisit) düzeyi, mikotoksin (küf toksini) varlığı ve patojen mikroorganizma varlığı. Tüketicilere bu hususlarda net ve aydınlatıcı bilgiler sunulması toplum sıhhati açısından önemli” dedi. Dr. Merve Yavuz Düzgün, bununla bir arada küçük işletmelerdeki üretime başlanmadan evvel ve bilhassa zirai ilaçlar ve mikotoksin meseleleri için tarlada kontrolün de yaygınlaştırılmasını önerdi.
Tarım ve Orman Bakanlığı ve FAO (Dünya Besin ve Tarım Örgütü) işbirliği ile 2022-2028 yılını kapsayan besin okuryazarlığına dair hareket planının uygulanması, genç kuşağın daha şuurlu tüketici olması yolunda olumlu bir adım. Dr. Merve Yavuz Düzgün’e nazaran, bu aksiyon planında da belirtildiği üzere, medya ve toplumsal paylaşım ağlarındaki aktivitelere, bu mevzuda büyük hisse düşüyor. “Tüketiciler, besinleri seçerken bakanlığın yayınladığı listeleri denetim etmeli. Tıpkı web sitesi aracılığı ile kuşku duydukları destek edici besinler için “Takviye Edici Besin Onayı”nı (https://ggbs.tarim.gov.tr/cis/servlet/StartCISPage?PAGEURL=/FSIS/ggbs.takviyeGidaSorgu.html&POPUPTITLE=AnaMenu) sorgulaması yapılmalı. Yeniden kuşkulu işletmelerin (https://guvenilirgida.tarimorman.gov.tr/isletme/QRKodOlustur) kayıtlarını da sorgulatmalarını tavsiye ederim” şeklinde konuştu.
Neler tespit edildi, ziyanları ne?
Dr. Öğretim Üyesi Merve Yavuz Düzgün, ürünlerde ne üzere ziyanlı unsurların tespit edildiğini ve bunların insan sıhhati üzerindeki tesirlerini açıkladı:
Sağlığı tehlikeye düşürecek besinler listesinde, kimi bitkisel macunlarda, ginsengli şekerlemeler yahut içeceklerde, güç içeceklerinde, zayıflatma çaylarında, kollajen içeren destek edici besinlerde ilaç etken unsuru tespit edildi.
Sumak, pul kırmızı biber, tatlı biber üzere baharatta, bitkisel yağlarda besinde kullanılmasına müsaade verilmeyen boya tespiti yapıldı.
Süt eserlerinde natamisin tespit edildi.
Et ve et eserlerinde tek tırnaklı eti yahut domuz eti tespit edildi.
Alkollü içkilerde besinde kullanımına müsaade verilmeyen alkol yahut hacmen alkol düşüklüğü tespitleri yer aldı.
Dr. Merve Yavuz Düzgün, taklit ve tağşiş listesinde ise çeşitli baharat eserlerinde yabancı unsur tespiti, kırmızı et eserlerinde kanatlı eti yahut sakatat tespiti, zeytinyağlarına tohum yağları karıştırılması, baklavada ay çekirdeği tespiti, domates salçasında ve çayda besin boyası tespiti, tereyağında bitkisel yağ tespiti, eritme peynirlerinde yahut kaşarda, nişasta yahut bitkisel yağ tespiti üzere uygunsuzluklar görüldüğünün altını çizdi.
“Takviye edici besinlere eklenen Sildenafil görme bozukluğunu, zayıflatma çaylarına eklenen Sibutramin ise kardiyovasküler rahatsızlıkları tetikleyebilir”
Dr. Merve Yavuz Düzgün, belirtilen etkiyi yaratmak için zayıflatıcı tesir tezi taşıyan içeceklere eklenen Sibutramin, cinsel gücü artırıcı tesir ile piyasaya sürülen destek edici besinlere (macunlara) eklenen Sildenafil yahut Tadalafil üzere ilaç etken hususlarının önemli yan ekileri olduğunu vurguladı. Düzgün, “Sildenafil aslında günlük üst hududu (100 µg) belirlenmiş, doktor kontrolünde ve bu hudutlar dahilinde kullanıldığında inançlı bir ilaç. Lakin raporlanan önemli yan tesirleri görme kaybı, işitme kaybı, antihipertansif tesir, nitratlarla alındığında vefat riskine yol açma formunda sıralanabilir.” dedi. “Sibutramine ise, kan basıncı ve nabzın yükselmesi, böbrek hasarı, karaciğer hasarı ve tekrar mevte yol açma üzere önemli yan tesirler içeriyor.” dedi. Tüketicilerin sağlıklı olduğu niyetiyle bitkisel olarak sunulan bu eserlere yönelmesi ve bu etken hususlara denetimsiz formda maruz kalmalarının sıhhat açısından değerli riskler içerdiği ikazını yaptı.
“Baharatlarda uygunsuz kullanılan besin boyaları, doğumsal anomali ve kanserojenik risk taşıyor”
Bir diğer uygunsuzluk, boyar unsurlar konusunda. Dr. Merve Yavuz Düzgün, Türk Besin Kodeksi Yönetmeliği’ne nazaran baharat ve bitkisel yağlarda besin boyası kullanılmasına müsaade verilmediğini söyledi. Bu boyar hususlarla düşük kaliteli kırmızı biberlerin yahut bitkisel yağların kırmızı yahut turuncu rengi güçlendirilerek tüketiciyi aldatma yoluna gidildiğini hatırlattı. Altınbaş Üniversitesinden Dr. Merve Yavuz Düzgün, “Baharat eserlerinde Sudan I, Sudan II, Sudan para red, Sudan IV isimli boyalara rastlandığı daha evvel de raporlandı. Bitkisel yağlar da bu küme boyalarla tağşiş edilebiliyor. Bu boyalar sentetik boya kümesine dahil azo boyalardır. Birtakım azo boyaları limitlere uyularak besinlerde kullanılabilmektedir. Lakin ismi geçen bu boyaların tüm besinler için kullanımı yasaktır. Bu boyalar insan bedeninde genotoksik, kanserojenik tesir gösteren, doğumsal anomaliye neden olan bileşiklerdir.” açıklamasını yaptı.
Et ve Süt eserlerine dikkat
Dr. Düzgün en çok tüketilen et ve süt eserlerindeki problere de dikkat çekti. Süt eserlerinde kullanıldığı görünen natamisin, besinlerde küf ve maya gelişimini önleyen bir besin katkı hususu. Düzgün’e nazaran, bu husus E235 kodu ile Türk Besin Kodeksi Yönetmelik eklerinde yer alıyor ve kullanım limitleri detaylı olarak belirtilerek kurutulmuş kürlenmiş sosis ve kabuklu peynirde yüzey uygulamasına izin veriliyor. Düzgün lakin yoğurt, yumuşak peynir üzere eserlerde de kullanımının yasak olduğunu vurgulayarak, “Natamisinin günlük 0.3 mg/kg beden tartısından daha yüksek düzeylerde alınması alerjik ve sindirim sisteminde rahatsızlıklara yol açabiliyor.” bilgilerini aktardı.
Et eserlerinde uygunsuzluklara gelince; at, eşek, domuz üzere hayvanlar tek tırnaklılar olarak isimlendirildiğini hatırlatan Düzgün, bu tip etlerin maliyeti düşürmek için et eserlerine karıştırılabildiği açıklanan liste ile tekrar görüldüğünü belirtti. Bu hayvanların ülkemizde besin tüketimi için yetiştirilmediğinden ve denetlenmediğinden insan sıhhati açısından risk oluşturabildiğini kaydetti.
“Metil alkol maruziyeti, görme kaybı ve santral hudut sistemi baskılamasına yol açar”
Düzgün, bilhassa yeme içme yerlerindeki alkollü içeceklerde besinlerde kullanımına müsaade verilmeyen alkol tespiti de listede yer aldığını söyledi. Türk Besin Kodeksi Alkollü İçkiler Tebliği’ne nazaran farklı içkiler için metil alkol limitleri belirlendiğini tabir etti. Yüksek düzeyde metil alkol maruziyetinin, metabolik asidoz, görme kaybı, santral hudut sistemi baskılanması üzere sorunlara yol açtığını ve mevt riski taşıdığını hatırlattı. Dr. Merve Yavuz Düzgün, limit bedeller üstünde tespit edilen pestisit (zirai ilaç), küf toksini ve patojen mikroorganizma barındıran eser guplarının da listelere eklenmesinin ve bununla birlikte 2022’den bu yana uygunsuzlukların tespit edilme tarihinin de paylaşılmasının tüketiciyi daha düzgün aydınlatacağı vurgusunu yaptı.
